Sarımsak dondurması yediğimi, havanın sarımsak koktuğu yerlere gidip şaşkınlık içinde kaldığımı hatırlıyorsunuzdur. Ondan yıllar sonra yolumuz Kastamonu’ya düşmüş ama Taşköprü’ye uğrayıp havada sarımsak kokusu var mı bakamamıştık.

Metro Marketlerinden gelen davetle sarımsak kokusunun peşine düştüm. İyi ki bütün cesaretimi toplayıp Sufi’den bir gece ayrılabilme kararını vermişim de bu geziye katılmışım dediğim bir 24 saat oldu.

Hani sık sık ‘Antep baklavasının, Malatya kayısısının patenti alındı’ diye haberler duyuyoruz. Gezimizin ilk kısmında bu patent konularından bahsedildi.

Coğrafi İşaretli Ürünler nedir?

Ayırt edici özelliği bulunan, yetiştiği yer ile özdeşleşen doğal ürünler, tarım, maden ürünleri ya da el sanatları ve sanayi ürünlerine ‘Coğrafi İşaretli Ürün’ deniliyor. Mesela peynir denilince hep birlikte ‘Ezine’ diyoruz. Ya da leblebi denilince ‘Çorum’ diyoruz (gerçi ben Kütahyalı olarak Tavşanlı derim o ayrı). İşte bunlar gibi yetiştirildiği, üretildiği yerlerle özdeşleşen ürünlerin korunma altına alınması için patent ile bütün özelliklerinin belirlenmesi işlemine Coğrafi İşaretleme deniliyor.

Türk Patent Enstitüsüne göre 2500’e yakın coğrafi işaret alınabilecek ürünümüz mevcutmuş. Şimdilik 180 tane ürün bu işareti almış.

Bu işareti almak öyle kolay bir süreç değil. O bölgedeki üreticiler bir araya gelip, patent enstitüsüne başvuruyorlar. Ürünlerini anlatıyorlar. Uzmanlar bunu inceleyip, özelliklerini, standartlarını belirliyorlar ve en nihayetinde ürün coğrafi olarak işaretleniyor.

Taşköprü Sarımsağı da 2009 yılında coğrafi işaretli ürünler listesine girmiş.

Şu anda bunun ne faydası var dediğinizi duyar gibiyim. Bu şekilde sınıflandırılan ürünler öncelikle koruma altına girmiş oluyorlar. Kaybolmaktan kurtuluyorlar. Belli standart ve kalitede üretilmesi için bir kitapçığı oluşmuş oluyor. Mesela şu linkten en hakiki Antep baklavası nasıl yapılır öğrenebilirsiniz. Ya da bu linkten en sahici Edirne Tava Ciğeri tarifini alabilirsiniz.

Böylece hakikaten o bölgede yetişmemiş, üretilmemiş ürünlerin üzerine bu isim yazılamaz hale geliyor. Uygulamada aksaklıklar var bana kalırsa. Mesela bütün peynirlerde Ezine yazıyor. Oysa Coğrafi İşaretli ürün olduğu için Ezine’de üretilmeyen beyaz peynire Ezine peyniri denilemez. Ezine usulü falan gibi kıvırma cümleler vardır kesin.

Global GAP Sertifikası nedir?

Yaş meyve ve sebzelerin Avrupa Birliği ülkelerine ihracatında bir ön şart halini alan GLOBALGAP belgesi, perakendecilerinin tüketiciye sağladığı bir ürün izleme sistemi. Perakendeciler müşterilerine sundukları ürünün güvenli olduğunu ve sürdürülebilirlik prensibine bağlı kalınarak üretildiğini göstermek için GAP (Good Agricultural Practices – İyi Tarım Uygulamaları) sistemini oluşturmuşlar. Bunlara bağlı olarak bağımsız kuruluşlarca verilen GLOBALGAP Belgesi doğmuş.

İşte Metro Marketlerinin Taşköprü sarımsağı ile yolları tam bu noktada kesişiyor. 2012 yılından beri yerel üreticilerle bir araya gelerek üreticilerin Global GAP belgesi alması konusunda çalışmalar yapıyorlar. Çalışmaları nihayet sonuç vermeye başlamış. Üreticilerin %4’ü bu belgeyi almışlar.

Global GAP belgesini alan üreticiler canları istediği gibi toprağı gübreyelemiyor, ilaç atamıyor, istediği tohumu istediği gibi ekemiyor. Toprak ekimden önce test ediliyor. Eksik olan minerallere göre özel gübreler kullanılıyor. Üretici yılda dört defa bağımsız kuruluşlar tarafından denetleniyor.

Global GAP belgesi alan üreticinin ihracat yolu da açılmış oluyor. Metro – Reis Gıda işbirliği de burada başlıyor. Reis Gıda Global GAP belgeli ürünleri toplayıp, Taşköprü’de açılan ilk sarımsak işleme fabrikalarında işledikten sonra Metro aracılığı ile Avrupaya ihraç ediyor.

Sarımsağın öyküsü

12 ay mutfağımızdan eksik olmayan sarımsak Şubat – Mart ayında toprağa ekiliyor. Temmuz ayında traktörlerle kaldırılan topraktan çoğunlukla kadınlar tarafından toplanıyor. Gezimiz sırasında birkaç kök sarımsağı topraktan söktüğümde parmaklarımda derman kalmamıştı. Tüm gün bu işi yapabilenlere inanın saygı duydum. Hele bu yıl hasadın ramazan ayına geldiğini düşünürsek…

Toplanan sarımsaklar toprak üzerinde kurumaya bırakılıyor. Bizim İstanbul’da söylenerek de olsa yağdığı için mutlu olduğumuz yağmurlar maalesef sarımsak üreticileri için tam anlamıyla felaket. Tarlada kurumaya bırakılan sarımsakların bazılarının kullanılmaz hale gelmesine neden olmuş.

Kuruyan sarımsaklar satış için haftada iki gün kurulan sarımsak pazarına gidiyor. Bu pazarda tonlarca sarımsak el değiştiriyor. Pazarlıklar inanılmaz. Üretici sarımsağını ağustos başında satmaya çalıyor. Zaman geçtikçe sarımsak kuruyup hafiflemeye başlıyor. Kalitesi düşmese de ağırlığı azaldığından kazandırdığı para daha az oluyor.

Bir traktör sarımsağın elimizdeki akıllı telefonun fiyatına satıldığı bir pazardan bahsediyorum. Fiyatlar böyle olunca üretici maalesef genetiği oynanmış ya da Çin tohumu daha az lezzetli ama daha çok verimli tohumlara geçmeye başlamış. Bundan 10 yıl önce 50.000 ton Taşköprü sarımsağı hasat edilirken geçen yıl 12.500 ton hasat edilmiş. İşte Coğrafi İşaretleme ve Global GAP sertifikası bu noktada ehemmiyet kazanıyor. Yerli tohumun kaybolmaya yüz tuttuğu sırada yetişen can yeleği gibi olmuş.

Üreticiden alınan sarımsak son satış noktalarına gönderilmek üzere işleme merkezlerine aktarılıp, fileleniyor ya da soyulup şoklanarak soğuk zincire katılıyor.

Coğrafi İşaretlenmiş Ürünlerle yerli tohuma destek veren, Global GAP sertifikalandırmasını yaygınlaştırarak ürünlerimizi yurtdışında da tanınır hale getirmeye çalışan Metro Marketleri gibi birkaç firma daha olsa Finike portakalının Washington karşısında sırtı yere gelmez.