DİŞ KİRÂSI Eski ramazanlarda saray ve konaklarda yapılan iftarlardan sonra misafirlere verilen hediye veya para [‘İftarımıza geldiniz, dişleriniz aşındı, teşekkür ediyoruz’ anlamına gelen zarif eski bir Türk adetidir.] Verdiğin bûseler la’l-i lebinden İftâr-ı vaslının diş kirâsıdır(Dertli). İftâra gelen fukarâya ise hâline münâsip bir miktar para diş kirâsı olarak verilirdi (Musâhipzâde Celâl). Ve şehrin varlıklık âilelerinin […]DEVAMI

ELTİ i. (kökü belli değildir.) Kardeş hanımlarının birbirerine göre akrabalık adı, bir kadına göre kayınbiraderinin karısı: Ortak gemisi yürür, elti gemisi yürümez (Atasözü). Annem eltisini hiç sevmezdi. (Samiha Ayverdi).DEVAMI

Günler ne kadar çabuk geçiyor. Samiha Ayverdi’nin vefat ettiğini öğrendiğim dakikayı hatırlıyorum. Yarın tam on beş yıl olacak. Adımı koyan o İstanbul hanımefendisinin hatırası için çok sevdiğim mensur şiirlerinden birisini sizinle paylaşmak istedim. Yazan: Samiha Ayverdi Ben çitlenbik ağacı olsam, sen, dallarımda gezinen bir çocuk… Ben çocuk olsam, sen, zihnimde uçuşan bin bir sual… Ben […]DEVAMI

ŞAP i. (Ar. şebb‘den) Nışadıra benzer buruk bir tadı olan, alkali minerallerin, amonyum, demir, alüminyum, krom gibi metallerin sulfatlarından meydana gelen antiseptik madde: Biraz evvel tıraş olup, şap sürdüğü gergin yüzü birdenbire bir milyon yerinden buruşur (Sait Faik Abasıyanık). Bu arada da kağıt sıcak suya batırıldıktan sonra yumurta akı ve şapla terbiye görür (Samiha Ayverdi).DEVAMI

KÖK i. (Orta Türk. [Oğuzca ve Kıpçakça] kök “kök, menşe”) Bitkilerin, toprağın altında kalan ve topraktaki besi maddelerini emmelerine yarayan kısmı,cezr “Saçak kök.” “Kazık kök.” “Yumru kök.” Sızlatır bâzı saatler dayanılmaz bir acı / Kökü toprakta kalıp kendi kesilmiş ağacı (Yahya Kemal Beyatlı). Yaprakların, köklerin, otların çürümesiyle vücûda gelmiş bir nebâtî gübre… (Refik Halit Karay). […]DEVAMI

Semt isimleri, sokak isimleri günümüzde değişikliğe uğramış, uğruyor. Bu değişiklikler sebebiyle zaman zaman tamlamalar bozuluyor, zaman zaman anlamsız tamlamalar yapılıyor. Topkapı(sı), Yeniköy(ü), Çengelköy(ü), Edirnekapı(sı) gibi… Å?imdiki söylenişiyle çengele benzediği için bu adı almış olduğunu düşündüğümüz, bu güzel, şirin semtimizin adı nereden geliyor, tarihte ne gibi olaylara sahne olmuş gelin haftalardır kolilerde arayıp nihayetinde bulduğum “Boğaziçi’nde […]DEVAMI

Bir kaç gündür terastan Boğaziçi’ni seyrederken epey zaman önce okuduğum Samiha Ayverdi’nin “Boğaziçi’nde Tarih” ve “Ä°stanbul Geceleri” kitaplarını düşünüyorum. Koliler içinde kitapları bulmaya çalıştım ama malesef muvaffak olamadım. Özellikle Çengelköy hakkında ne yazmıştı hatırlamaya çalışıyordum. Onu hatırlayamadım ama bir kaç gün önce gittiğim Cihangir ile ilgili yazdıklarını hatırladım… O zaman okuduğum o bölümden ne kadar […]DEVAMI

PEYAM i. (Fars. peyām) Haber [Nazımda peyem şeklinde de kullanılır]: Peyâm-ı zülf ü haddiyle sabâ vardıkça gülzâra / Olup sünbül perîşan lâle vü gül dâğ-dâr oldu (Fıtnat Hanım). Olmaz mı kemikler etse feryâd / Yok mu bana bir peyâmın ey bâd (Abdülhak Hamit). Yerin altından çekip aldığı gizli peyam ile yeryüzüne hükmeder olmuş bir masal […]DEVAMI

ÜRYÂNÄ° i (Ar. ‘uryān ve nispet eki -Ä« ile ‘uryānÄ« “soyulmuş gibi”) Ä°nce kabuklu bir erik cinsi: Kin ne zaman bu kilere girecek olsa dâima raflarında (…) Å?am’ın, Malatya’nın, Tokat’ın kayısılarını, Ankara’nın ballarını, Kastamonu’nun üryânilerini, Bağdat’ın, Hicaz’ın hurmalarını görmesi mümkündür (Samiha Ayverdi).DEVAMI

UCUN UCUN birl. zf. (uç‘tan hâli ekinin kalıplaşmasıyle uç+u+n) E. T. Türk. ve halk ağzı. Azar azar, yavaş yavaş, parça parça: Bocumuzu ucun ucun veririz (Derleme Söz.). Flibe’den her dönüşünde adım adım, ucun ucun bizden çıkan Balkanlar’ı geçip ana vatan hudûduna girerken nöbet tutan askerlere sarılıyor, eğilip toprağı öpüyordu (Samiha Ayverdi). Ucun ucun kemirildi bil, […]DEVAMI

ÇAY i. (Çince. ça-ye; Türkçe’ye muhtemelen Farsça’dan geçmiştir) [Çeşitli dünya dillerinde kullanılan dolaşıcı bir kelimedir.] Çaygillerden, kokulu, beyaz ve sarımsı çiçekler açan, sert, dişli ve kısa saplı yaprakları olan bir ağaççık. The Chinensis. Bu bitkinin siyâhımsı, küçük ve kıvrık bir durum almış olan kurutulmuş yaprağı. Bu yaprakların haşlanması ile elde edilen, kırmızı renkli, güzel kokulu […]DEVAMI

CÜMLE i. (Ar. cumle) dilb. Bir eylem, düşünce ve duyguyu bir hüküm hâlinde anlatan ve içinde çekimli bir fiil veya sonuna cevher fiil getirilmiş bir isim bulunan kelime dizisi, tümce: Yanıma gel.” “Dün onunla çarşıda karşılaştık.” “Bugün hava çok soğuk.” “Siz öğrenci misiniz?” gibi: Kadın bir görüşte zevkimi okşamış, bir cümlesiyle merâkımı çekmişti (Refik H. […]DEVAMI