Tercüme Kadına Benzer
Bundan beş altı sene evvel iş yerinde kullanılmak üzere birkaç İngilizce mikrobiyoloji kitabını Türkçeye çevirmiştim. Çeviriyi bitirip, kullanılması için mikrobiyoloji laboratuvarına verdiğim de birçok yanlışın ortaya çıkması beni şaşırtmış, İngilzcemden şüphe ettirmişti. O zaman anladım ki problem benim İngilizcem de değil, genel kültürümdeydi. Evet, o kitabı tercüme edinceye kadar mikrobiyoloji hakkında hiçbir şey bilmiyordum. Bu nedenle kitapta geçen “plant” kelimesi benim için fabrika, işletme anlamına geliyordu. Oysa ki plant mikrobiyoloji dilinde “besi yeri” anlamındaydı. Yani mikroorganizmaların yaşaması için hazırlanan özel kutucuklara verilen addı. Bunun gibi bir çok yanlışım mikrobiyoloji laboratuvarındakiler tarafından gülünerek düzeltildi. Bazıları aramızda espiri olarak kaldı.
Bugün Hürriyet gazetesi ile birlikte ücretsiz verilen The Australian Women’s Weekly yemek dergisinin başına da benim yıllar önce yaptığım hata gelmiş. Yemek yapmaktan, yemek deyimlerinden habersiz birisi tarafından Türkçeye çevrilmiş.
Derginin içinde maalesef bir tane bile doğru tarif yok.
Nereden mi biliyorum? Her birini ben de bulunan orjinal kitapçıklardan tek tek kontrol ettim de oradan.
Örneğin teaspoon kelimesi aslında çay kaşığıdır. Ancak Amerikan ölçülerinde ki bir çay kaşığı bizim kullandığımız tatlı kaşığına denk gelir. Çeviren bundan habersiz olduğu için tamamını bildiğimiz çay kaşığı olarak tercüme etmiş.
Başka bir örnek ise self rasing flour denilen malzeme ile ilgili. Bu bizim Türkiye’de “kekun” olarak bildiğimiz malzemedir. Fakat çeviren kişi buna nişasta demiş. Orjinal kitapçıkların arkasında bu malzemeler bulunmadığı zaman yerine kullanılabilecek ürünlerden de bahsediliyor. Tercüman arkaya baksaydı 1 su bardağı kekun yerine 1 su bardağı un ve 2 tatlı kaşığı kabartmatozu kullanılması gerektiğini okuyabilirdi. Gerçi o zaman da çay kaşığına takılacaktı ama o nişastadan çok daha küçük bir hata olurdu.
Bir diğer hata ise bazı malzemeleri hiç bilmemekten kaynaklanıyor. Halbuki daha önce bahsettiğim listede o malzemelerin de muadilleri var. Golden Syrup denilen malzeme yerine bal kullanılabileceği yazılırken çevirmen pekmez demiş. Aradaki renk farkını düşünün. Bal kullanılarak yapılan kurabiyeler altın rengi olacakken, pekmezle yapılanlar simsiyah olur. Fıstık ezmesini, bitkisel sıvı yağ diye çevirmenin etkisini düşünebiliyor musunuz?
Bunlar gibi daha birçok hata var. Hem de bütün sayfalarda.
Eğer bu kitapçıkları aldıysanız lütfen tarifleri uygularken dikkat edin.
1 su bardağı kabartmatozu gibi ifadeleri görünce bu aslında ne olabilir diye düşünün.
Babam der ki:
“Tercüme kadına benzer. Güzeli sadık olmaz. Çirkini sadık olur.”
Bir edebi eseri başka bir lisana çevirmek gerçekten meşakkatli bir iştir. Birebir tercüme o eserin bütün güzelliklerini ortadan kaldırabilir. Çevrildiğe dile uygun hale getirilmesiyse eserin değişmesine sebep olur. Peki hangisi daha iyidir? Aslına bakılırsa konuya göre değişir değil mi?
Merhaba Devletşah, tam da benim son zamanlarda düşündüğüm şeye değinmişsin. Benim ingilizcem pek iyi sayılmaz, eşimse İngilizce öğretmeni ama dediğin gibi yemek tarifleriyle uğraşmadığından sanırım o da çevirse tatlı kaşığı yerine çay kaşığı diyecektir. Çünkü Amerikan cup ölçülerinden haberi yok (bir erkek için normal tabi :)) Ama diğer taraftan bazı tarifler görüyorum ve denemek istiyorum. Bunlarla ilgili bilgi edinmek için önerebileceğin bir site var mı acaba? İngilizce yemek tariflerinde geçen kelimeleri Türkçedeki karşılıklarını öğrenebileceğimiz? Veya bu bilgiyi nasıl edinebiliriz 🙂
Merhaba Devletşah hanım
Ben de dergiyi aldım ve birkaç tarife bakınca hiç bir işe yaramayacağını anladım, benim baktıklarımın da hepsi hatalıydı, trajikomik bir durum, umarım o tariflerle deneyen olmaz, malzemelere yazık 🙂
http://www.bolbolye.com
merhaba; çok sorumlu davranıp iyi bir konuya değinmişsiniz bende dün bir tarif denemeyi düşündüm ama baktım hatalı vazgeçtim her işi bilenin yapması lazım.
Merhaba Devletşah Hanım,
Haklısınız, ben dergiyi ilk elime aldığımda “kesin bunlar Amerikan ölçüleridir” dedim. Yanılmamışım, bir işi ya tam yapmalı, ya da yapmamalı.
Televizyon reklamlarında o kadar vurgulamalarını gerektirecek tarifler değildi maalesef. Hayal kırıklığına uğradım.
Sevgiler
çeviri konusundaki düsüncelerine sonuna kadar katiliyorum sevgili devletsah. korkunç hatalara rastliyorum. hele de bahsettiklerin gerçekten feci hatalar. belki hürriyet’e hep birlikte bildirmeliyiz, bir dahaki sefere dikkat etsinler.
çeviri kadina benzer sözünün daha hos bir söylenisini biliyorum:
“çeviri kadin gibidir, güzeli sadık olmaz, sadığı güzel.”
Merhaba,
Bloguma sevdiğim sitelerin linklerini ekleyeyim derken, devletsah.com’un adresini doğru mu hatırlıyorum diye kontrol edeyim dedim… 🙂
Bu arada da Hürriyet’in son promosyonuyla ilgili “tam isabet” yazınıza rastlamış oldum.
Australian Women’s Weekly (orijinali), son zamanlarda benim de olabildiğince (harçlığıma bağlı olarak 😀 ) aldığım kitapçıklardan biridir. Fazladan taşıdığım altı kilodan mustarip, henüz tarifleri denemedim.
Hürriyet’in hediyesi olan çeviri kitapçıklar da girmiş bir şekilde evimize. Doğrusu okuduğumda teaspoon gerçeği hiç aklıma gelmemişti :))
İyi ki yazmışsınız…
Annem ve telef olacak malzemeler ve de elbette ki az kalsın kırılacak hayallerim adına teşekkür ederim :))
Sevgilerimle…
not: Güya İngilizcem iyidir… Hatta İtalyanca’ya başlıyorum… Ama “mutfak İngilizcesi”ne eğilmek hiç aklıma gelmemiş. Üstelik de master tezimi mutfak kültürü üzerine yapıyorum :)))) Yeni nesil, Leyla mıyız acaba? :))
Sevgili Bal;
Açıkçası tezini çok merak ettim. Umarım okuma fırsatını elde ederiz.
Tekrar Merhaba 🙂
Devletşah, öyle heyecanla, hevesle ve zoraki kabul ettirmiştim ki konumu fakülteye… Hatta biraz da değişime uğradı konum bir şekilde… Küreselleşmeyle harmanlanacak bir şeyler kaldı elimde… Toplumsal değşim temelli bir çalışma olacak.
Umarım vaktinde bitirebilirim de sizlere de -muhakkak- sunma şansım olur 🙂
Çok tembellim çoook 😀
Sevgiler…
Merhaba Devletşah,
seni uzun zamandir takip ediyorum ama ilk defa yaziyorum ben senin kadar dikkatli incelemedim henuz fakat ilk baktiğimda gozume takilanlar biscotti yerine kek yazmislar ustelik hamurun iki kere firinlandigini belirterek(bir kez butun bir kez dilimlenerek firinlandigini belirterek).. oysa ki biscotti cogu pastanede de biscotti diye geciyor yada en azindan antepfistikli vs. gevrek denilebilir bir diğer dikkatimi çeken de kuru üzümlü sütlaçti sanirim o da rice pudding olsa gerek ayni şey olduğunu zannetmiyorum paylaşmak istedim..
Sevgiler
Ethel
Ya, yine düzeltmek gibi olmasın ama “plant” deÄil de “plate” olmasın o? Å?uradaki gibi mesela http://en.wikipedia.org/wiki/Agar_plate. Ben yedi senedir Amerika’da doktorluk yapmama raÄmen tıbbi tercüme yaparken hala ızdırab içinde kıvranıyorum. Ãünkü tercüme çok farklı bir beyin jimnastiÄi gerektiriyor.
Mehmet bey;
Haklısınız benim bahsettiğim şey “plate” ile aynı… Ancak kitapta plant olarak geçiyordu. Malum plant’in yeşillik – bitki anlamı da var. Buradan gelen yeşertme falan anlamında kullanıldığını sanıyorum. 76 basımı bir mikrobiyoloji kitabıydı. Hatta kitabın ilkelliğini anlatmak için bir örnek vereyim: Aflatoksin tayini kolon kromotografisi yöntemiyle 1 ayda gerçekleşiyordu. Ben kitabı tercüme ettiğim sıralarda bizim laboratuvarda sanırım 20 saniyede bu işlem yapılıyordu.
Merhaba Bayanlar Baylar,
Ben Hürriyet ile promosyon olarak verilen Women’s Weekly yemek kitaplarının Türkiye yayın haklarını elinde bulunduran yayınevinde çalıÅıyorum. Burada gördüÄüm ve yayınevimize telefonla gelen Åikayetler üzerine kitapları tekrar gözden geçirmeye karar verdik. Bu konuda birkaç yemek uzmanıyla çalıÅıyoruz.
BahsettiÄiniz ve bizim de promosyon kitaplar basıldıktan sonra gördüÄümüz hatalar maalesef tarifleri Türkçeye uyarlama giriÅimleri sonucu ortaya çıkmıÅ. Tariflerin bu derece deÄiÅmiÅ olmasının sebebi çok fazla insanın elinden geçmiÅ olması aslında.
Å?u an kitapları düzeltiyoruz ve en kısa zamanda orijinal boyutunda basacaÄız. Ä°Åte o zaman yorumlarınızı tekrar bekliyoruz…:)
Sevgiler
Pınar hanım;
Verdiğiniz bilgiler için teşekkür ederim. Umarım güzel sonuçlar çıkar ortaya.
Merhaba,
Tercüme konusu başlı başına bir iş, meslek malesef.Dil bilenler için zor, bilmeyenler içinse,dil bilenler için çocuk oyuncağı sanarak yanıldığı bir konu:) Yıllar önce kedi-köpek mamaları ve sindirim sistemleri ile ilgili bir yazıyı çevirmem istenmişti ama ben bu yazıyı ancak veteriner bir arkadaşımın yardımlarıyla bitirdim. O olmasaydı, kedinin midesinde neden yumak oluştuğu yada kedinin dilinde süngerin ne işi olduğunu düşünerek günlerim geçecekti. Hayvan beslemeyen, konuya gayet uzak olan sadece bilginin yazıldığı dili bilen biriydim yani:)Önce Türkçe olarak hayvan sindirim sistemlerini öğrendim sonra çeviri yaptım. Her konunun kendi jargonu var,mesela aynı dili konuşsak da avukatların yada doktorların ne dediğini anlamak kolay mı,
değil… Tüm bunları yazarken amacım o kitapçığı çevireni hoş görün demek değil, çeviri yapmak zor ama eğer yapılıyorsa da doğru olmasına azami önem göstermek, sorumluluğunu almak lazım..
“besiyer” diye bir kelime var mikrobiyolojide. karşılığı için “medium” kullanılıyor. “ortam” anlamında… plant kelimesini çözemedim. birkaç örnek cümle görmek lazım sanırım.. “agar plate” de aynı bağlamda ele alınabilir.. Yani mikroorganizmaların yaşaması için hazırlanan ve jel (agar) içeren özel kutucuklar…
a.erol;
plantation kelimesine bağlı anlamda kullanılıyordu… Zaten o tercümeyi pek mutlu hatırlamıyorum:
http://www.devletsah.com/seytan-marka-giyer/
Ayni sey benim de basima geldi Devletsah. Mehmet Oz’un SIZ DIYETTESINIZ kitabini Turkiye’den gelirken getirmislerdi bana ama elime alip okuyunca kafam karisti. Hele ki en sondaki yemek tariflerine gelince iyiden iyiye deliye dondum. Gidip kitabin orjinalini aldim kutuphaneden ve aynen sizin yaptiginiz gibi tek tek karsilastirdim. Inanilmaz kotu bir tercume ve tarifleri tamamen yemekten anlamayan biri cevirmis. Cay kasigi aynen dediginiz gibi geciyor, cevirmen bir cok anlamadigi malzemeyi kafasina gore degistirmis, cup olcusune fincan demis, Turkiye’de olmayacagini dusundugu malzemeleri kafasina gore baska birseyle degistirmis!!!
Dusunebiliyor musunuz, bu bir diet kitabi ve eger birisi buna uyarak diet yapmaya kalksa belkide butun kabahati Mehmet Oz’un ustune atacak..Butun yanlislari cikarip kitabi basan matbaaya ve Mehmet Oz’e bir mektup yazmayi dusunuyorum. Korkunc geliyor bana cunku dusundukce…
🙂
O sözü babanız da söylüyor olabilir ama orjinali hem türkçeleştirme hemde kadınlara çok emek harcamış, kafa yormuş olan Can Yücel’indir.
“Çeviri kadın gibidir, güzeli sadık, sadığı ise güzel olmaz” şeklinde.
Can yücel tercüme diye bir kavramı kabul etmez. Dikkat ederseniz onun kitaplarında “türkçeleştiren” diye bir ibare vardır. Ve onun Türkçeleştirdiği Shekspiarede Romeo Juliete şöyle seslenir.
“Seni yalnız koymak var ya o koyuyor adama” 🙂
dostlukla.
mütercim-tercümanlık okumuştum üniversitede. Çeviri aslına sâdık mı olmalıdır, yoksa hedef kitle mi göz önünde tutulmalıdır diye, kuramlar arasında o kadar boğuştuyduk, fakat, “Çevirinin güzeli sâdık olmaz…”sözü her şeyi özetleyivermiş. O vakitler, hoca, bir sone verdiydi çevirin bakalım diyerek. Biz acemi çaylaklar, şiirin canına okumuştuk, af buyrun. Sonra aynı sonenin bir tercümesini okudu. Herkes hayran, mest… Meğer Can Yücel’inmiş. Ve hatta, bence, Shakespeare’den çok daha güzel “yazmış”. Fakat kadının güzeli niçin sâdık olmasın?
ceviri guzel de olur, sadik da.
yeter ki, ceviren kendi diline tam hâkim olsun (bu cok genis bir kavram- tam hâkimiyet) ve arastirma yapacak sabri olsun.
seda